1. Παρατακτική - υποτακτική σύνταξη
Παρατακτική : κύρια + κύρια, δευτερεύουσα + δευτερεύουσα με παρατακτικούς συν5έσμους : (ούτε, μήτε, μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ )
Υποτακτική : κύρια + δευτερεύουσα, κύρια + δευτερεύουσα + δευτερεύουσα με υποτακτικούς συνδέσμους ( ότι, επειδή, αφού, ώστε ...)
Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι η μετατροπή της παρατακτικής σύνταξης σε υποτακτική ή το αντίστροφο.
Π.χ.Καθώς ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητα προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος – Ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητα προς τα εμπρός, όμως ο πνευματικός μένει στάσιμος.
2. Ενεργητική (έμφαση στο υποκείμενο) - παθητική σύνταξη {έμφαση στην πράξη του υποκειμένου)
Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι:
Α.Η μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική ή το αντίστροφο.
-Προσέχουμε πάντα να μην αλλάξουμε το χρόνο-
Π.χ Αν οι άνθρωποι προβούν σε κακή χρήση της τεχνολογίας, αυτή προσθέτει δεινά στη ζωή τους —► αν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί λανθασμένα, προστίθενται δεινά στη ζωή των ανθρώπων.
Β.Γιατί ο συγγραφέας προτιμάει την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη
Ενεργητική σύνταξη : Τονίζεται (εξαίρεται ) το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα, και το γραμματικό υποκείμενο της πρότασης στη σύνταξη αυτή συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο( π.χ. ο ήλιος θερμα'ινει τη γη)
Παθητική σύνταξη : Εξαίρεται μάλλον το αποτέσμα της ενέργειας του υποκειμένου ( π. χ.η γη θερμαίνεται) , και το λογικό υποκείμενο σ' αυτό δηλώνεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου ( από τον ήλιο).
Με την παθητική σύνταξη αποκτά ποικιλία η πλοκή του λόγου.
Δίνεται η δυνατότητα να μην ονομάζεται ρητά το υποκείμενο, όσες φορές κανείς δε θέλει ή δεν μπορεί να το κατονομάσει, όπως συμβαίνει αυτό πολλές φορές με τα απρόσωπα ρήματα ( χιονίζει, αστράφτει, βρέχει κτλ. ) που δηλώνουν απλά το συμβάν.
Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται όταν
α) Εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα
β) Είναι άγνωστο
γ) Δε θέλει ο συγγραφέας να το δηλώσει
( Έκθεση Έκφραση Β΄ Λυκείου , ΟΕΔΒ, σελ. 266 )
3. Ευθύς — πλάγιος λόγος
Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι η μετατροπή του ευθέος σε πλάγιο λόγο ή και το αντίστροφο.
-Προσέχουμε πάντα να μην αλλάξουμε το χρόνο-
Π.χ- Γιατί δεν ήρθες;
Είχα κάποια δουλειά.
Τον ρώτησε γιατί δεν ήρθε. Εκείνος απάντησε ότι είχε κάποια δουλειά.
4. Κύριες — δευτερεύουσες προτάσεις
Πιθανόν να ζητηθεί ο εντοπισμός κύριων και δευτερευουσών προτάσεων και ο χαρακτηρισμός τους σε κάποια παράγραφο του κειμένου.