Χωρίς βιβλία - με βιβλία παντού
Πηγή:Καθημερινή 17-5-2009
Tου Nικου Γ. Ξυδακη
Oταν διάβασα το θέμα της Εκθεσης (Γλώσσας, σωστότερα) στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, σκέφτηκα ότι πάλι το αξιοθρήνητο εκπαιδευτικό σύστημα δεν καταλαβαίνει τίποτε από την εποχή μας και καλεί τα παιδιά να ηθικολογήσουν. Με κακή σύνταξη και λογικά σφάλματα, με αυθαίρετες αναγωγές, ο εξεταστής ζήτησε από τους δεκαοκτάχρονους να εξηγήσουν γιατί κατ’ έθιμον σχίζουν και καίνε τα σχολικά εγχειρίδια στο τέλος της χρονιάς και πώς το βιβλίο μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και γνώσης.
Ο εξεταστής αυθαιρετεί και ακροβατεί. Κατ’ αρχάς, ταυτίζει το τρέχον, χαμηλής ποιότητας σχολικό βιβλίο με το βιβλίο εν γένει, από καταβολής. Δεύτερον, καλεί τους εφήβους, όλους καλωδιωμένους και δικτυωμένους, να επιχειρηματολογήσουν υπέρ ενός μέσου και μιας κουλτούρας που δεν έχουν βιώσει, δηλαδή να ηθικολογήσουν υπέρ της άχρονης και καθολικής και οικουμενικής αξίας του έντυπου μέσου, δηλαδή να παπαγαλίσουν τα (α), (β), (γ), (β), από τη φροντιστηριακή διδασκαλία των SOS θεμάτων. Τρίτον, έλασσον ίσως αλλά μείζον όταν πρόκειται για μάθημα Γλώσσας: ονομάζει, με ρηχό και απλουστευτικό τρόπο, «ηλεκτρονικά μέσα», το αχανές και πολυδαίδαλο ψηφιακό - δικτυακό σύμπαν. Τέλος, και αφού ήδη έχει προκαλέσει σύγχυση με την ελλιπή ορολογία, τη λήψη ζητουμένου και τη χειραγώγηση του ερωτώμενου, αυθαιρέτως και ασυναρτήτως ο εξεταστής μεταφέρει τη συζήτηση από το τελετουργικό κάψιμο των σχολικών βιβλίων (τελούμενο ετησίως από όλες τις προψηφιακές γενιές) «στους τρόπους που θα συμβάλουν στην αρμονική συνύπαρξη του βιβλίου με τα ηλεκτρονικά μέσα» (sic). Ράβδος στη γωνία, άρα βρέχει...
Τέλος πάντων, το θέμα μας δεν είναι οι ασυνταξίες και τα λογικά χάσματα στις Πανελλήνιες Εξετάσεις της Γλώσσας. Αυτά έχουν επισημανθεί πολλές φορές. Αξίζει να σταθούμε όμως στη ρηχή αντίληψη του εξεταστή -δηλαδή του σχολικού συστήματος- για τον ρόλο του βιβλίου σήμερα, για το μέλλον του, αλλά κυρίως τη ρηχή αντίληψη για τη διείσδυση των ψηφιακών μέσων στις νεότερες γενιές. Στα μυαλά των εξεταστών και του συστήματος, αυτού ακριβώς του συστήματος που παράγει εξόφθαλμα προχειροφτιαγμένα και απωθητικά βιβλία, το βιβλίο είναι ιερό, άχρονο και αμετάβλητο, ένα τοτέμ. Με αυτό εισήλθαμε στους νεότερους χρόνους, με αυτό θα πορευτούμε στην αιωνιότητα. Το βιβλίο είναι το Αγαθό, τα μαζικά μέσα είναι το Σκότος. Το βιβλίο είναι ο Λόγος, οτιδήποτε άλλο φέρει κείμενο ή αφήγηση είναι Απειλή. Ακόμη και το δοκίμιο του Αγγελου Τερζάκη αντηχεί αυτή τη μανιχαϊστική αντιπαράθεση του βιβλίου με τα μαζικά μέσα. (Ποια μέσα άραγε; Τα ραδιοτηλεοπτικά; ΄Η τις εφημερίδες όπου ο Τερζάκης δημοσίευε τέτοιες επιφυλλίδες;)
Ομως οι δεκαοκτάχρονοι πολίτες που καλούνται να μηρυκάσουν ηθικολογικά κλισέ, αυτοί που θα ασκήσουν το εκλογικό δικαίωμά τους σε λίγες ημέρες, είναι όλοι τους παιδιά της ψηφιακής εποχής, κανείς τους δεν θυμάται τον κόσμο χωρίς υπολογιστή, χωρίς κινητό, χωρίς Διαδίκτυο, γεννήθηκαν με αυτά, μέσα σε αυτό το περιβάλλον διαμορφώθηκαν πνευματικά και συναισθηματικά. Περισσότερο κείμενο διαβάζουν στις οθόνες υπολογιστών και κινητών, απ’ ό, τι σε τυπωμένες σελίδες. Κανείς δεν έχει δει γραφομηχανή, τέλεξ, ελάχιστοι έχουν δει οικιακό πικάπ με δίσκους βινυλίου, φαξ. Είναι η τελευταία γενιά που πρόλαβε να δει τον Μόγλη από βιντεοκασέτα και να φωτογραφηθεί σε φιλμ. Τα βιβλία που έχουν διαβάσει σχεδόν όλα τα έχουν δει και στο σινεμά, από τον Χάρι Πότερ έως τον Αρχοντα των Δαχτυλιδιών και το V for Vendetta. Τώρα τα κατεβάζουν από σέρβερ και τα κουβαλάνε στο λάπτοπ. Κι ας έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει σε σπίτια με βιβλία, ίσως κατάφορτα από βιβλία, εγκυκλοπαίδειες, λευκώματα, χάρτινα μέσα. Ολοι αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους σαν παιδιά της μεταγουτεμβέργειας εποχής.
Οπως ακριβώς εξηντάχρονος φίλος, γραφιάς μεγαλωμένος με χαρτί και μελάνι, θυμόταν ότι στη Γαλλία της δεκαετίας ’70 αστυνομικοί που του έκαναν έλεγχο βίζας διασταύρωσαν τα στοιχεία τους on line από το περιπολικό. Τόσο καλή θυμόταν την οργάνωση του γαλλικού κράτους... Οταν του υπενθυμίσαμε ότι το ’70 δεν υπήρχε ούτε Ιντερνετ ούτε καν προσωπικός υπολογιστής, έμεινε εμβρόντητος, αυτός ο άνθρωπος του χαρτιού και του Τύπου.
Το βιβλίο άρα, γι’ αυτούς τους γεννηθέντες το 1991, λίγο μετά το Web, το τερζάκειο «γκόλφι» - φυλαχτό του πολιτισμού των γονιών και των των παππούδων τους, είναι βαρύτιμο και αξιοσέβαστο, αλλά πολύ λίγο χρήσιμο πια, πιάνει ελάχιστο τόπο στις ζωές τους. Προσοχή: Οχι σαν περιεχόμενο, αλλά σαν περιέκτης. Οχι σαν κείμενο, αλλά σαν υλικός φορέας του κειμένου.
Το κείμενο σήμερα είναι παντού, όχι μόνο στο χαρτί. Η γνώση υπάρχει διάσπαρτη στην αενάως διαστελλόμενη wikipedia και στις αστείρευτες δεξαμενές του Δικτύου - η Αγία Γραφή, τα μεγάλα θρησκευτικά και φιλοσοφικά κείμενα, οι Ελληνες κλασικοί, οι Ευρωπαίοι κλασικοί, οι βιογραφίες, οι ρηξικέλευθες ιδέες, οι ταινίες, οι μουσικές, οι ζωγραφιές και οι φωτογραφίες... Πολύ περισσότερο, το διαρκώς διαστελλόμενο Δίκτυο γράφεται από τους ίδιους τους αναγνώστες - χρήστες - θεατές. Μια πραγματωμένη ουτοπική βιλιοθήκη χωρίς όρια, σαν αυτήν που ονειρεύονταν οι Αλεξανδρινοί, οι ουτοπιστές, ο Μπόρχες... Κι ακόμη παραπέρα.
Δεν ξέρουμε πώς θα είναι το βιβλίο ή ο Τύπος στο εγγύς μέλλον. Αν θα τυπώνονται μεμονωμένα χάρτινα αντίτυπα στο σπίτι ή στο περίπτερο, αν θα διατίθενται όλα τα βιλία του κόσμου για κατέβασμα, αν ο έντυπος λόγος θα επιδοτείται ως δημόσιο αγαθό, όπως οι δρόμοι, τα σχολεία και τα νοσοκομεία. Η γραφή και η ανάγνωση είναι δημόσιο αγαθό, και είναι πυλώνας της δημοκρατίας.
Ομως, ακριβώς όπως ο Γουτεμβέργιος πρόσφερε τη Βίβλο και το βιβλίο στις μάζες και άνοιξε την πόρτα της νεωτερικότητας, έτσι και το ψηφιακό περιβάλλον, παρότι αποδιαρθρώνει εννοιολογήσεις και συνήθειες, παρότι αποϋλοποιεί το βιβλίο, παρότι κλονίζει βιομηχανίες και επαγγέλματα, ουσιαστικά επαναθεμελιώνει το βιβλίο, τη γραφή, την ανάγνωση, τον τρόπο που βιώνουμε τη γνώση και τη δημοκρατία.
Αλλά αυτή η διαπίστωση δεν περνάει από τον νου του σχολικού μας συστήματος.