ασκήσεις θεωρίας (πειθώ)

1. Ποιοι οι τρόποι και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;

[Πανελλήν. 2003]

Απάντηση

Τρόποι πειθούς:

- επίκληση στη λογική

- επίκληση στο συναίσθημα

- επίκληση στην αυθεντία

- επίκληση στο ήθος του πομπού

- επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

Μέσα πειθούς: Αφορούν ουσιαστικά μόνο τις επικλήσεις στη λογική και στο συναί­σθημα

Για την επίκληση στη λογική αναζητούμε:

- επιχειρήματα

- τεκμήρια (παραδείγματα, στατιστικά στοιχεία, γεγονότα, αλήθειες, δεδομένα, αποτελέσματα έρευνας, αυθεντίες).

Αναφέρουμε ένα τουλάχιστον επιχείρημα (προκείμενες και συμπέρασμα) και ένα παράδειγμα για κάθε είδος τεκμηρίου που εντοπίζουμε.

Για την επίκληση στο συναίσθημα αναζητούμε στο κείμενο:

- αφήγηση

- περιγραφή

- χιούμορ

- ειρωνεία

Ακόμη, πάντα με αναφορές στο κείμενο, ανιχνεύουμε: (τεχνικές)

- στοιχεία μεταφορικής γλώσσας

- στοιχεία ποιητικής γλώσσας

- συγκινησιακά φορτισμένες λέξεις

- οικείο ύφος

- ρητορικές ερωτήσεις

- α' και β' πρόσωπο

- επαναλήψεις

2. Με ποια αποδεικτικά μέσα προσπαθεί να πείσει για την αλήθεια των απόψεων του;

Απάντηση

Τα αποδεικτικά μέσα παραπέμπουν στην επίκληση στη λογική, δηλαδή στα επιχειρήματα και τα τεκμήρια. Μόνο αυτά «αποδεικνύουν». Τα άλλα μέσα πειθούς που α­ναφέρονται στην επίκληση στο συναίσθημα δεν αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία. Άρα, στην ερώτηση αυτή απαντάμε αναφέροντας μόνο τα είδη των τεκμηρίων και τα επιχει­ρήματα που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας .

3. Χαρακτηρίστε το συλλογισμό.

Απάντηση

Η απάντηση έχει δύο άξονες: χαρακτηρισμός με βάση τη συλλογιστική πορεία, δη­λαδή: παραγωγικός (από το γενικό προς το ειδικό), επαγωγικός (από το ειδικό προς το γενικό) ή αναλογικός (από το ειδικό προς το ειδικό), και

χαρακτηρισμός με κριτήριο το είδος των προτάσεων του συλλογισμού, δηλαδή: κατηγορικός, υποθετικός ή διαζευ­κτικός.

4. Αξιολογήστε το συλλογισμό.

Απάντηση

Εξετάζουμε την εγκυρότητα και την αλήθεια του συλλογισμού. Αν διαθέτει και τα δύο είναι ορθός (απόδειξη)

1^ο βήμα:

Η αλήθεια.: εξετάζουμε χωριστά κάθε προκείμενη και το συμπέρασμα. Θα πρέπει να ισχύουν στην πραγματικότητα με γνώμονα την κοινή λογική και εμπειρία. Αφορά το περιεχόμενο, την ουσία του επιχειρήματος.

2^ο βήμα:

Η εγκυρότητα: εξετάζουμε τη σχέση των δύο (κατά κανόνα) προκείμενων με το συ­μπέρασμα, θα πρέπει οι δύο προκείμενες να οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα. Αφορά τη μορφή του επιχειρήματος.

(Λεπτομέρειες που ίσως φανούν χρήσιμες

Αν ο συλλογισμός που μας δίνεται είναι εμφανώς αναπτυγμένος με τη μέθοδο της γενίκευσης, τότε ανιχνεύουμε αν η γενίκευση είναι αυθαίρετη ή ασφαλής. Ελέγχου­με δηλαδή αν τα ειδικά στοιχεία (ερευνούμε τις προκείμενες) αρκούν ή όχι για να θεωρηθεί βέβαιο ή πιθανολογικού χαρακτήρα το συμπέρασμα και, ανάλογα. Τέλεια ή ατελής η επαγωγή. Στην ουσία ελέγχουμε έτσι την εγκυρότητα του συλλογι­σμού.

Αν ο συλλογισμός έχει αναπτυχθεί με τη μέθοδο αίτιο - αποτέλεσμα (πιθανότατα τότε έχει μόνο δύο σκέλη - προτάσεις), τότε ελέγχουμε αν η σχέση είναι χρονολο­γική ή αιτιώδης. Αν είναι αιτιώδης, ελέγχουμε αν η αιτία είναι αναγκαία (απαραίτητη για να προκύψει το αποτέλεσμα) και επαρκής (αν αρκεί και μόνο αυτή για να προκύψει το αποτέλεσμα). Μόνο τότε είναι βέβαιο το συμπέρασμα – αποτέλεσμα, άρα τέλεια η επαγωγή.)

5. Αποτελεί παραλογισμό ο "χ" συλλογισμός;

Απάντηση

Ναι, αν δείχνει έγκυρος και δεν είναι αληθής

Π χ.: Όσοι δεν εργάζονται είναι φυγόπονοι.

Ο Δημήτρης δεν εργάζεται.

Ο Δημήτρης είναι φυγόπονος.

Βλέπουμε ότι διαθέτει εγκυρότητα αλλά δεν είναι αληθής, αφού η πρώτη προκείμενη δεν ισχύει, δεν είναι αληθής, καθώς υπάρχουν και άνθρωποι που δεν εργάζονται γιατί δεν βρίσκουν εργασία.

6. Αποτελεί σόφισμα ο "χ" συλλογισμός;

Απάντηση

Πρέπει να εξετάσουμε μέσα από το κείμενο τη διάθεση - πρόθεση Αν υπάρχει πρόθεση εξαπάτησης, τότε μόνο χαρακτηρίζουμε τον παραλογισμό σόφισμα.

7. Ποια συλλογιστική πορεία ακολούθησε ο συγγραφέας στην παράγραφο ή στο κείμενο του;

[Πανελ. 2002]

Απάντηση.

Α) παραγωγική –από το γενικό στο ειδικό – συγκεκριμένα……

Β) επαγωγική – από το ειδικό στο γενικό - συγκεκριμένα……

Γ)αναλογική- ειδικό-ειδικό συγκεκριμένα…… [σπάνια]

πηγές:

1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ 

2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών 

3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ  

4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά