(Αποσπάσματα από δουλειά του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου)
ΟΜΙΛΙΑ
Το εν λόγω κειμενικό είδος απαιτεί από την πλευρά του μαθητή τη συγγραφή ενός προφορικού (ρητορικού) λόγου, τον οποίο υποτίθεται πως πρέπει να εκφωνήσει σε κάποια περίσταση. Οι σημαντικότερες από τις υποθετικές αυτές περιστάσεις είναι οι εξής1:
ΟΜΙΛΙΑ: Πρόκειται για προφορικό λόγο που εκφωνείται με αφορμή
συγκεκριμένη περίσταση και με αντικείμενο ευρείας θεματολογίας
(πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, επιστημονικό, θρησκευτικό κλπ).
Είδη ομιλίας είναι και τα ακόλουθα:
- ΕΙΣΗΓΗΣΗ: Πρόκειται για ομιλία που εκφωνείται σε συλλογικό
όργανο, η οποία περιλαμβάνει είτε προτάσεις πάνω σε συγκεκριμένο
θέμα, είτε ανακοινώσεις σχετικά με συγκεκριμένο ζήτημα. Μια
εισήγηση μπορεί να απευθύνεται σε όλα τα είδη ακροατηρίων που
προαναφέρθηκαν για την ομιλία.
-ΔΙΑΛΕΞΗ: Πρόκειται για λόγο που εκφωνείται ενώπιον εξειδικευμένου
ακροατηρίου […] με σκοπό την πραγμάτευση ενός εξειδικευμένου
(συνήθως επιστημονικού) θέματος. Η διάλεξη μπορεί να απευθύνεται
μόνο σε ορισμένα είδη κοινωνικών ακροατηρίων2.
Μία ομιλία μπορεί να απευθύνεται:
α) σε εθνικό, διεθνές, κρατικό, διακρατικό, ή άλλο συλλογικό όργανο,
β) σε κοινωνικό ακροατήριο.
Αναφορικά με την ΟΜΙΛΙΑ ο πομπός είναι απαραίτητο να έχει υπόψη τα
ακόλουθα:
ΔΟΜΗ
- Προσφώνηση
- Πρόλογος/Εισαγωγή
- Κύριο μέρος
- Επίλογος
- Επιφώνηση
1. Προσφώνηση: Εξαρτάται άμεσα από την ιδιότητα του δέκτη και τις
επιδιώξεις του πομπού και τοποθετείται στο πάνω αριστερό μέρος του
κειμένου. Πρόκειται για τον εισαγωγικό χαιρετισμό που απευθύνει
ένας ομιλητής στο ακροατήριό του. Όταν στο ακροατήριο
παρευρίσκονται ιερωμένοι, προσφωνούνται στην αρχή. Η
προσφώνηση επιβάλλεται να είναι κλιμακωτή, δηλαδή ο πομπός
απευθύνεται στο ακροατήριό του ξεκινώντας από τους πιο υψηλά
ιστάμενους και προχωρώντας προς τους απλούς δέκτες.
Πρόλογος: Ο ομιλητής παρουσιάζει επιγραμματικά το θέμα, τη
σκοπιά από την οποία θα το αντιμετωπίσει και ταυτόχρονα επιδιώκει
να κερδίσει το ενδιαφέρον του ακροατηρίου.
Παράδειγμα:
-Ομιλία της Μελίνας Μερκούρη στο Λονδίνο στην Oxford Union το 1986.
Κύριε Πρόεδρε,
Αξιότιμα Μέλη,
Κυρίες και Κύριοι,
Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για
συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’
ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και
μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή.
«Μιλάει σαν να ’χει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του».
3. Κύριο μέρος: Ο ομιλητής έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει
ανάλογα με το θέμα:
-Αφήγηση: Πληροφορίες σχετικές με την ιστορική διαδρομή του θέματος ή
αναδρομή στο παρελθόν.
- Βεβαίωση: Αποδεικτικό και τεκμηριωτικό υλικό υπέρ της υποστηριζόμενης
θέσης. Παρατίθενται επιχειρήματα με παρουσίαση στοιχείων, δεδομένων,
μαρτυριών, απόψεων ειδικών, έτσι που να καλύπτεται σφαιρικά το θέμα και να
αναδεικνύεται η ορθότητα των θέσεων του πομπού.
- Ανασκευή: Εκ του αντιθέτου απόδειξη. Παρουσιάζεται η άλλη άποψη και
αντικρούεται, γεγονός που ισχυροποιεί τη θέση του ομιλητή. Προβάλλονται οι
κίνδυνοι που τυχόν θα προκύψουν από την επικράτηση του αντιθέτου.
Εισήγηση της Έφηβου Βουλευτή Παρασκευής Τριανταφυλλοπούλου στη Δ΄ Σύνοδο
της Βουλής των Εφήβων στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων.3
[…] Κύριοι συνάδελφοι, δεν νομίζετε ότι μαζεύτηκαν πολλά παράπονα για ένα "όραμα
ζωής"; Μήπως θα πρέπει να αρχίσει ο διάλογος; 'Όλοι συμφωνούμε στο ότι η εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και να αρχίζει από το δημοτικό. Θα
πρέπει να υπάρχει αποσύνδεση του Λυκείου και των ΑΕΙ. Οι μαθητές θα πρέπει να
ψηφίζουν για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και οι Υπουργοί Παιδείας να έχουν
υπηρετήσει στο χώρο της εκπαίδευσης.
Η Εκκλησία από την άλλη πλευρά, περνά και αυτή κρίση. Η εκκλησιαστική περιουσία μένει ανεκμετάλλευτη, ο ρόλος του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου σχολιάζεται από άλλους ως θετικός και από άλλους ως αρνητικός, ενώ στα σχολεία, το βιβλίο των Θρησκευτικών περιέχει αντιφάσεις. 'Έτσι, εκτός από εκσυγχρονισμό στην παιδεία θα πρέπει να υπάρξει και εκσυγχρονισμός στην Εκκλησία, που θα αρχίσει με την ανανέωση του βιβλίου των Θρησκευτικών.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται υποβάθμιση του πνευματικού μας πολιτισμού και
τονίζεται η απουσία της πνευματικής ηγεσίας. Ευτυχώς, όμως, έχουν μείνει λίγοι ακόμη, όπως ο κ. Σαμαράκης, ο οποίος στη χθεσινή μας συγκέντρωση μας συμβούλεψε, για ακόμη μία φορά, να αντισταθούμε σ' αυτούς που θέλουν να δολοφονήσουν τα όνειρά μας. Εγώ σας απαντώ: "Αντιστεκόμαστε, κύριε Σαμαράκη, αντιστεκόμαστε" [...]
4. Επίλογος: Σύντομη ανακεφαλαίωση, ευχή, προτροπή, επιβεβαίωση
των επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη της
θέσης.
5. Επιφώνηση: Τυποποιημένη φράση που τοποθετείται πάντοτε
ανεξάρτητα από το κείμενο στο κάτω δεξιό μέρος της γραπτής
διατύπωσής του, με την οποία ο πομπός εκφράζει τις ευχαριστίες προς
τις/τους δέκτες.
3 Τα παραθέματα διατηρούν την ορθογραφία των πηγών.
Αξίζει να προσεχθούν τα ακόλουθα:
- Ο πομπός επιβάλλεται να χρησιμοποιεί ύφος που να ταιριάζει στην επικοινωνιακή
περίσταση (επίσημο, οικείο, λογοτεχνικό, επιστημονικό κλπ.)4.
- Χρησιμοποιείται το δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού και, όταν θεωρείται σκόπιμο,
χρησιμοποιείται και το πρώτο πληθυντικού για ποικιλία ύφους.
- Ακολουθούνται όλες οι οδηγίες που ισχύουν για κάθε μορφή γραπτού επικοινωνιακού
λόγου (π.χ. καθαρό γράψιμο, ευανάγνωστα γράμματα, παραγραφοποίηση, κλπ.)
Υποδείγματα προσφωνήσεων σε προσχεδιασμένο προφορικό λόγο5
ΟΙΚΕΙΟ/ΦΙΛΙΚΟ ΥΦΟΣ
Αγαπημένοι φίλοι
Αγαπημένοι συμμαθητές
Αγαπημένοι συμπολίτες
Αγαπημένοι ομοεθνείς
Φίλες και φίλοι
Φίλοι ακροατές
Φίλοι συμμαθητές
Φίλοι συμπατριώτες
Σύντροφοι
...... ΗΜΙΕΠΙΣΗΜΟ ΥΦΟΣ.........
-Αγαπητοί φίλοι
- Αγαπητοί σύνεδροι
- Αγαπητά μέλη
- Αγαπητοί συμπολίτες
- Αγαπητοί σύνοικοι
- Αγαπητοί δημότες
-Αγαπητοί πατριώτες
-Αγαπητοί συνάδελφοι
-Αγαπητοί ακροατές
....... ΕΠΙΣΗΜΟ/ΤΥΠΙΚΟ ΥΦΟΣ...............
- Κυρίες και κύριοι
- Σεβαστοί σύνεδροι
- Σεβαστά μέλη
- Σεβαστοί καθηγητές
- Εκλεκτοί σύνεδροι
- Εκλεκτά μέλη
- Αξιότιμοι σύνεδροι
- Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι
- Σεβασμιότατε
- Παναγιότατε
..........................
Υποδείγματα εκφράσεων για το κύριο μέρος σε προσχεδιασμένο
προφορικό λόγο
ΟΙΚΕΙΟ/ΦΙΛΙΚΟ ΥΦΟΣ
- Σκέψου…
- Αναλογίσου…
- Ας θυμηθείς όλα αυτά…
- Είναι αδιανόητο να…
- Δε θα μπορούσα να παραλείψω…
- Χωρίς να είμαι υπερβολικός…
- Ασφαλώς μπορούσα …
- Ενισχύοντας την άποψή μου…
ΕΠΙΣΗΜΟ/ΤΥΠΙΚΟ ΥΦΟΣ
- Ευθύνη και χρέος όλων μας…
- Ας επιστρατεύσουμε τα δικά μας…
- Ο προβληματισμός σας είναι η αφετηρία της δικής μας παραγωγικής δυναμικής…
- Αναφέρομαι στους προβληματισμούς που όλοι μας έχουμε…
- Εσείς οι πολιτικοί ηγέτες έχετε αναλάβει…
- Ευχαριστώ.
- Ευχαριστώ πολύ.
- Σας ευχαριστώ.
- Σας ευχαριστώ πολύ.
- Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι ό,τι καλύτερο.
- Σας χαιρετώ.
....... ΗΜΙΕΠΙΣΗΜΟ ΥΦΟΣ.............
- Σας ευχαριστώ για την αμέριστη προσοχή σας.
- Σας ευχαριστώ για το θερμό ενδιαφέρον σας.
- Σας ευχαριστώ θερμά.
- Σας ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας.
........ ΕΠΙΣΗΜΟ/ΤΥΠΙΚΟ ΥΦΟΣ...........
- Σας ευχαριστώ για την προσοχή που επιδείξατε.
- Σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον που επιδείξατε.
- Σας ευχαριστώ προκαταβολικά για την ανταπόκρισή σας........................
Επικοινωνιακό πλαίσιο: Πομπός: Δήμαρχος Ηρακλείου κ. Γιάννης Κουράκης
Επικοινωνιακή περίσταση: Εκδηλώσεις μνήμης του Νίκου Καζαντζάκη (Ηράκλειο 8 Ιουλίου 2004)
Δέκτης: Παρευρισκόμενοι
Kυρίες και κύριοι, Προσφώνηση
«Ο Καζαντζάκης με το έργο του, έχει ανοίξει διάλογο με το μέλλον», Πρόλογος
μας είπε ο διακεκριμένος συγγραφέας και στενός φίλος του Νίκου Καζαντζάκη Παντελής Πρεβελάκης, όταν, πριν από 27 χρόνια, η γενέθλια πόλη, το Ηράκλειο, τιμούσε με σειρά εκδηλώσεων το μεγάλο τέκνο της.
Και ο επιφανής φιλόλογος, καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωάννης Κακριδής, Κύριο Μέρος
που γνώρισε από κοντά το μεγάλο μας στοχαστή, ποιητή και συγγραφέα συμπλήρωνε με το δικό του προφητικό λόγο: θα κυλήσουν, φοβούμαι, χρόνια πολλά, ίσως και περισσότερες από μια γενιά, ώσπου να γραφτεί μια αυθεντική συνθετική μελέτη, που θα αποτιμά εξαντλητικά και απ’ όλες τις πλευρές το σύνολο της πνευματικής δημιουργίας του Νίκου Καζαντζάκη
και την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα. […]
Και ερχόμαστε σήμερα, 37 ολόκληρα χρόνια μετά τις ρήσεις του Παντελή
Πρεβελάκη και του Ιωάννη Κακριδή τον σημαδιακό χρόνο της ιστορίας του Ελληνισμού,
το 2004, να επιβεβαιώσουμε αυτούς τους προφητικούς λόγους....
Το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα, 47 ολόκληρα χρόνια μετά το θάνατό του, οργανώνεται
προς τιμήν του πλήθος εκδηλώσεων, σ’ ολόκληρο τον κόσμο μας βεβαιώνει ότι η μνήμη
του διατηρείται ολοζώντανη. Το μέλλον της διαχρονικής παρουσίας του στην πνευματική
ζωή των λαών είναι μακρότατο, κάνει και θα κάνει πάντα ένα γόνιμο διάλογο μαζί του.
Όπως κάνει πάντα το έργο των μεγάλων πνευματικών δημιουργών της ιστορίας μας. Μ’
αυτή την πεποίθηση η Πολιτιστική Ολυμπιάδα σε συνεργασία με τον Δήμο Ηρακλείου,
οργανώνει τη σειρά των εκδηλώσεων, που ανανεώνουν το διάλογο με τη μεγάλη μορφή
του Νίκου Καζαντζάκη.
Σήμερα που ο Ελληνισμός καλείται και πάλι να αποδείξει ότι είναι ικανός να διατρανώνει
και να μεταδίδει τα μηνύματα του πολιτισμού, της ειρήνης της ισότητας και της
συναδέλφωσης, με την οργάνωση πολιτιστικής ολυμπιάδα μαζί με το ιστορικό «ευ
αγωνίζεσθαι» των αθλημάτων ο καστρινός γίγαντας του πνεύματος γίνεται περισσότερο
από ποτέ επίκαιρος. Ο ίδιος πίστεψε τα ιδανικά αυτά, που γεννήθηκαν στην Ελλάδα κι
έγιναν κτήμα του πολιτισμένου κόσμου. Ο ίδιος με τη ζωή και το έργο του καλλιέργησε
και το ανέδειξε με το δικό του υπέροχο τρόπο, τα μετέδωσε με το στιβαρό και
διεισδυτικό του λόγο που γοήτευσε τον κόσμο.
[...] Θέλω να ευχαριστήσω το Υπουργείο Πολιτισμού και την Επίλογος
Πολιτιστική Ολυμπιάδα για
τη μεγάλη συμβολή της στην οργάνωση των εκδηλώσεων Νίκος Καζαντζάκης 2004 με
το Δήμο Ηρακλείου.
[...] Ευχαριστίες και στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών που μετέχει με
εκθέματα [...]
Σας ευχαριστώ πολύ. Επιφώνηση