«Δεν ξέρω ποιος υπέροχος νους ανακάλυψε το μολύβι. Ας είναι ευλογημένος. Μ' αρέσει η μυρωδιά του μολυβιού. Το ελικοειδές άνθος που βγάζει η ξύστρα. Το χρατς χρατς πάνω στο χαρτί, αν είναι σκληρό το μολύβι, η γομολάστιχα για να σβήνει τα λάθη».
Τρυφερές σκέψεις του ποιητή Μάνου Ελευθερίου στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης, των σύγχρονων διαδικτυακών e-mails και sms επι-κοινωνιών. Το χαρτί φθίνει, το γραπτό κείμενο απειλείται, κάποιοι εραστές του χειρογράφου, όμως, δεν απομακρύνονται από την υλικότητα και την καταγωγική ηδονή της παραδοσιακής τεχνικής.
«Επιστροφή στο ένστικτο»
Αθελά μου, έγινα υπέρμαχος αυτού του κλονισμού. Απέκτησα γραφομηχανή στα 18 μου, μόλις διορίστηκα στην Τράπεζα. Απαραίτητη γνώση. Ομως σιγά σιγά το άγγιγμα αυτών των πλήκτρων, διαπέρασε και γοήτευσε και την ζωή των ιδιωτικών μου έσω ήχων. Με το πλεονέκτημα ότι τους εξωτερίκευε ευανάγνωστους. Ενώ το μολύβι, αυτός ο μάμος που ξεγένναγε κάποτε το πρώτο αστραπιαίο, φευγαλέο κλάμα μιας ιδέας, ενός στίχου, προ του πανικού, να προλάβει να το καταγράψει, και προ της παραπλανητικής ευχέρειας που δίνει το προχειρογραμμένο, μετέτρεπε τις νότες και τις συλλαβές αυτού του νεογέννητου κλάματος σε τρομ0κρατημένο αίνιγμα. Τόσο επιζήμια επηρέαζε τον καλό, κατά τα άλλα, γραφικό μου χαρακτήρα. Δεν έβγαινε τίποτα απολύτως απ' όσα σημείωνα.
Κατ' ευθείαν λοιπόν στη γραφομηχανή. Χρόνια. Ωσπου, μια πιο προηγμένη απιστία λησμόνησε τη γραφομηχανή. Το λαπ τοπ. Ως γραφομηχανή και μόνο. Αλλά με τι ευκρίνεια γράφονταν οι αποτυχίες. Και τι νοικοκυρεμένα. Ούτε σκόρπια χαρτιά, ούτε να χάνω τις σελίδες, ούτε να σκίζω τα σωστά αντί για τα λάθη, μη ξεχωρίζοντας ποιο το σωστό και ποιο το λάθος -ούτως ή άλλως δύσκολη πάντα δουλειά. Ομως, τα γράμματα που έγραψα, που έστειλα ή δεν έστειλα, που ελήφθησαν ή δεν ελήφθησαν... υπ' όψιν, ήταν και παραμένουν, ο κρυφός ιερός τόπος, όπου συναντήθηκαν συναντιούνται, το χέρι με το μολύβι ή την πένα, για να τελέσουν το μυστήριο της εκ γενετής άρρηκτης σχέσης τους με ένα προσκύνημα στην χειροποίητη εικόνα της γραφής.
Ναι, καυχιέμαι, ότι τα πιο επιτυχημένα παράπονα που έγραψα είναι χειρόγραφα. Η γραφή, πώς να κάνουμε, όσο κι αν ταξιδέψει και αν ζήσει στα ξένα... μέσα, κάθε τόσο, εκεί που γεννήθηκε θα επιστρέφει: στο ένστικτό της.
* Ακαδημαϊκός και ποιήτρια
«Το μελάνι δίνει άλλη θερμοκρασία»
Στην ηλικία των εννέα περίπου ετών, η Μάνα μου -δημοδιδασκάλισσα σε ορεινό χωριό της Μεσσηνίας- μας ασκούσε στην καλλιγραφία. Με κονδυλοφόρο και καλαμάρια βαθέος μπλε, αλλά και μαύρου μελανιού. Κομψότατα, της φίρμας «Μενούνος». Τα επαρχιακά χαρτοβιβλιοπωλεία διέθεταν το είδος σε αφθονία. Είταν ο καιρός που μας μάθαινε την γλώσσα του Παπαδιαμάντη και την Γραμματική του Τζαρτζάνου. Η πρόοδός μου στην καλλιγραφία, νοστίμιζε τον άχαρο, για κάθε παιδί, σχολικό καταναγκασμό. Δώρο των γονιών μου, η πρώτη πένα. Parker, με αντλία -αμπούλες τότε, αρχές του '72, δεν υπήρχαν. Εκτοτε διαμορφώθηκε ο γραφικός μου χαρακτήρας και η αγάπη στο καλό χαρτί, δίχως γραμμώσεις. «Σε κάθε τι υπάρχει μια σωματική στάση», μας είπε ο Σεφέρης. Πολλώ δε μάλλον στην γραφή. Και στην ανάγνωση. Η πάλη με τις λέξεις, σημαίνει προσπάθεια. Σωματική. «Αδελφέ Ιωάννη, ο λιχανός της δεξιάς μου έχει δαρμούς και πόνους, η μέση μου πονεί» έγραφε, με τον σεσυρμένο από μυστικούς ανέμους γραφικό του χαρακτήρα, ο Παπαδιαμάντης στον Βλαχογιάννη, στα 1908. Οι συνέπειες είναι, ίσως, οδυνηρές. Αλλά τι φταις, όταν η σκέψη σου καταργείται μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή. Αντιλαμβάνομαι την γραφή ως χειρωνακτική τέχνη. Χειρώναξ: Ο άναξ, ο βασιλιάς των χεριών. Το μελάνι δίνει άλλη θερμοκρασία και υγρασία στις λέξεις. Που γυρεύουν το αίμα της ψυχής σου. Εξακολουθώ να επικαλούμαι τους χαλκέντερους της χειρωναξίας: Τον Παλαμά και τον Ρίτσο, τον Σεφέρη -που κάποτε γύριζε μανιωδώς νύχτα, για να βρει μελάνι σέπια, γιατί του 'χε τελειώσει.
Και τις επάλληλες γραφές και αντιγραφές στα έργα του Μπαλζάκ ή του Ντοστογιέφσκι. Οι μικροί μου γιοι με δουλεύουν. Με προτρέπουν να προσαρμοσθώ. Ομως η γυναίκα μου καταλαβαίνει και μου πληκτρολογεί τα οριστικά κείμενα για τον εκδότη. Αλλωστε, οι φιλόσοφοι ισχυρίζονται πως ζούμε στην εποχή της «αυτοπραγμάτωσης». Αλλοι -υποβοηθούντων των υπολογιστών- με μυθιστορήματα 750 σελίδων (το minimum). Αλλοι με τις πένες, τα μελάνια και τα εύλαλα χαρτιά. Που ζητούν να βουτήξεις.
* Ποιητής και δοκιμιογράφος
