Ο ρόλος του επιστήμονα στη σύγχρονη κοινωνία και η διαχρονική ανάδραση επιστήμης και κοινωνίας

Η επιστήμη είναι ο φορέας της προόδου, της εξέλιξης, της ανάπτυξης και της ευημερίας σε μία κοινωνία. Εκφράζει την αδιάλλειπτη προσπάθεια του ανθρώπου για βελτίωση, καθώς και τον πόθο του για την εισαγωγή και εφαρμογή νεωτεριστικών στοιχείων στη ζωή του. Συνακόλουθα, πρόκειται για την ικανοποίηση μιας έμφυτης τάσης του, που ίσως αποτελεί και το λόγο ύπαρξής του. Διάγοντας, ωστόσο, στην κοινωνία των μεγάλων επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων παρατηρούμε ότι η επιστήμη αποσυνδέεται πολλές φορές από τον πραγματικό της στόχο.

Έτσι, δεν χρησιμοποιείται, πλέον, για την πραγμάτωση προόδου, αλλά εξυπηρετεί ιδιοτελή και επιλήψιμα συμφέροντα χάνοντας το νόημα και την ταυτότητά της και τελικά στέφεται κατά του ανθρώπου. Στον κίνδυνο που ελλοχεύει μόνο οι επιστήμονες μπορούν να αντιδράσουν αποτελεσματικά και να θέσουν ένα τέρμα στην ετεροκαθοριζόμενη επιστήμη. Ποια είναι, όμως, τα ηθικά εφόδια που πρέπει να διαθέτουν οι επιστήμονες για να αντιταχθούν με επιτυχία;

Ο επιστήμονας σήμερα, πέρα από τη γνωσιακή κατάρτιση, πρέπει να έχει κάποια στοιχεία-εφόδια για να προσφέρει τις καλές του υπηρεσίες στον άνθρωπο και να αναδειχθεί σε ωφέλιμη μορφή για την κοινωνία.. Αρχικά, η ζωή του είναι αναγκαίο να διέπεται από αρχές και αξίες, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη και η ειρήνη. Με άλλα λόγια οφείλει να σέβεται την ανθρώπινη ύπαρξη και όλα εκείνα τα ιδανικά που κατακτήθηκαν και εδραιώθηκαν με πολλούς κόπους και θυσίες. Κατά αυτόν τον τρόπο θα αρνηθεί να προβεί σε οποιαδήποτε επιστημονική πράξη που πιθανόν να καταπατά τα δικαιώματα του ανθρώπου. Επιπρόσθετα, ο σημερινός επιστήμονας θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι τελεί ένα λειτούργημα και όχι ένα επάγγελμα. Πιο συγκεκριμένα, με τις επιστημονικές ανακαλύψεις του μπορεί να ωφελήσει αλλά και να ζημιώσει την κοινωνία, κάτι το οποίο εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν, από το σκοπό για τον οποίο προορίζονται και βέβαια από την ίδια τη φύση της ανακάλυψης. Συνεπώς, επιβάλλεται να αντιληφθεί τη σπουδαιότητα του εγχειρήματός του και με γνώμονα τις θεμελιώδεις αξίες που διατυπώθηκαν παραπάνω να αντιτάσσεται σε κάθε πίεση ιδιοτέλειας και συμφερόντων.

Αναλύοντας τα ηθικά εφόδια και τις κοινωνικές αρετές που πρέπει να διαθέτει ένας επιστήμονας οφείλουμε να επισημάνουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του που επιβάλλεται να έχει ανεπτυγμένα. Η διαμόρφωση ισχυρής, ανεξάρτητης και ολοκληρωμένης προσωπικότητας που δεν θα επηρεάζεται από οποιονδήποτε εξωγενή παράγοντα θα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα του. Επιπλέον, η καλλιέργεια του πνεύματος συνεργασίας, αλληλεγγύης και άμιλλας θα οδηγήσει στο συνασπισμό των δυνάμεων της επιστημονικής κοινότητας και στην ισχυροποίηση της απέναντι στις απειλές των θιασωτών του ιδιοτελούς συμφέροντος, του αντιτιθέμενου στο κοινωνικό όφελος.

Οι επιστήμονες έχουν χρέος να αναλαμβάνουν την ευθύνη των συνεπειών της έρευνάς τους για συγκεκριμένους λόγους. Αρχικά, επειδή κατανοούν τα τεχνικά προβλήματα καλύτερα από το μέσο πολιτικό ή πολίτη- και η γνώση συνοδεύεται από ευθύνη. Επιπρόσθετα, μπορούν να προσφέρουν τεχνικές συμβουλές και βοήθεια για την επίλυση των απρόοπτων προβλημάτων που ανακύπτουν, καθώς και να προειδοποιούν για τους μελλοντικούς κινδύνους που ίσως προκύψουν από μια τρέχουσα ανακάλυψη. Και τέλος, αποτελούν μία διεθνή αδελφότητα που υπερβαίνει τα φυσικά σύνορα κι έτσι είναι σε θέση να έχουν συνολική άποψη για τα συμφέροντα του ανθρώπινου γένους.

Ο παραλογισμός πρέπει επιτέλους να σταματήσει. Η εξέλιξη και η κατασκευή νέων πιο καταστροφικών οπλικών συστημάτων καταδεικνύει τη δίψα των πολιτικών για επιβολή, εξουσία, δύναμη. Σε αυτό το σημείο η επιστήμη θα πρέπει να αντιταχθεί και να αποκοπεί οριστικά από τις αιματοβαμμένες βλέψεις των κυβερνήσεων. Δεν μπορούν οι επιστήμονες να προωθούν τη διαδικασία εξόντωσης ανθρώπων με τα όπλα που φτιάχνουν και έπειτα να αποποιούνται των ευθυνών τους. Τότε δεν μιλάμε για επιστήμονες, αλλά για ανήθικους, δίχως αξίες και αισθήματα, έμμεσους εγκληματίες. Η επιστήμη είναι αναγκαίο να παλέψει σκληρά για την αδρανοποίηση αυτών των ανθρώπων, διαφυλάσσοντας με αυτόν τον τρόπο το κύρος της και παράλληλα συμβάλλοντας καθοριστικά στην αλλάγη κατεύθυνσης σε όλο τον κόσμο, στην επιλογή του δρόμου της ειρήνης, της πραγματικής ελευθερίας και της αληθινής δημοκρατίας.

Έχοντας ως δεδομένα τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι για να προσφέρουν οι επιστήμονες καλές υπηρεσίες στον άνθρωπο θα πρέπει να δρουν με γνώμονα ένα σύνολο βασικών αρχών και αξιών και με πλήρη επίγνωση της σημασίας και αξίας του λειτουργήματος που επιτελούν. Η επιστήμη υπάρχει για να συντελέσει στην εξέλιξη του ανθρώπου και στη διαρκή βελτίωση του και όχι για να προκαλέσει οπισθοδρόμηση ή να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των ισχυρών. Είναι χρέος της επιστημονικής κοινότητας να προστατεύσει τον εαυτό της από τον ετεροκαθορισμό και μαζί την ανθρωπότητα από την καταστροφή.

Αλέξανδρος Ντάκας