Δημήτρης Μητρόπουλος
Τι γλώσσα μιλάει το Internet; Το ερώτημα είναι καίριο, ιδίως αν αναλογισθεί κανείς την αλματώδη εξέλιξη του Διαδικτύου, που τείνει πλέον να «αγκαλιάσει» τον πλανήτη ολόκληρο. Αν ο κυβερνοχώρος πρόκειται πράγματι να αποτελέσει πεδίο ανταλλαγής πληροφοριών, προσφοράς εκπαιδευτικών ευκαιριών και αναζήτησης εργασίας, η γλώσσα ορίζει σαφώς τις δυνατότητες πρόσβασης στις «ηλεκτρονικές σελίδες» και στους πολυσύχναστους κόμβους του. Για όσους έχουν απορίες, το Internet μιλάει αγγλικά. Αγγλόφωνο είναι, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία, το 85% των κόμβων του Διαδικτύου. Ακολουθούν οι πείσμονες Γάλλοι με 2%, ενώ όλες οι άλλες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων της ισπανικής, της γερμανικής και της ιταλικής,απειλούνται με εξαφάνιση από τον κυβερνοχώρο. Προφανώς, ο «γενναίος νέος κόσμος» της πληροφορικής ωθεί τις γλωσσικές ανισότητες στα άκρα, η δε αγγλική είναι η αδιαφιλονίκητη lingua franca της εποχής της πληροφορίας. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι παράδοξη: η ανάπτυξη του κυβερνοχώρου είναι κατά μείζονα λόγο αμερικανική υπόθεση.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για μια γλώσσα σαν την ελληνική; Οχι και πολλά πράγματα. Σε τελική ανάλυση, τι είχαμε και τι χάσαμε; Ελληνικά μιλούν μόλις 15 εκατ. άνθρωποι αν προσθέσει κανείς τους Ελλαδίτες με τους Ελληνες της Διασποράς. Ομολογουμένως, ο κυβερνοχώρος δεν μπορεί να κάνει χειρότερη αυτήν την κατάσταση. Αντιθέτως, σύμφωνα με μια παράξενη λογική, φαίνεται να βελτιώνει κατ' αρχάς τη θέση μας και να παρέχει αξιόλογες ευκαιρίες. Μιλώντας το 1997 προς «Το Βήμα» δύο ελληνόφωνοι «προφήτες» του κυβερνοχώρου, που δεν χρειάζονται συστάσεις, υπέδειξαν τις ευκαιρίες για την Ελλάδα στα «νέα σύνορα» της πληροφορικής. Πρώτος ο Νίκολας Νεγκροπόντε, ιδρυτής και επικεφαλής του Media Lab στο ΜΙΤ, παρατήρησε ότι «η ψηφιακή εποχή είναι ό,τι πρέπει για την Ελλάδα». Ο Νεγκροπόντε επεσήμανε ότι, από πολιτισμική άποψη, η παγκοσμιοποίηση που ευαγγελίζεται το Δίκτυο έρχεται γάντι στον οικουμενισμό της ελληνικής κουλτούρας. Από τεχνολογική άποψη, το Internet θα ενώσει Ελλαδίτες και αποδήμους. Ανάλογη άποψη έχει και ο διευθυντής του Εργαστηρίου της Επιστήμης των Υπολογιστών του ΜΙΤ Μάικλ Δερτούζος: «Η Ελλάδα μπορεί σε έναν ή δύο αιώνες να μετατραπεί από φυσικά δεμένη χώρα της Μεσογείου στο ελληνικό δικτυωτό έθνος», επεσήμανε.
Αν ο κυβερνοχώρος «ξαναζεσταίνει» το όραμα μιας οικουμενικής Ελλάδας, ακόμη και η υπάρχουσα δικτύωση του Internet βοηθά τη χώρα μας να βγει από την απομόνωση της γλωσσικής περιφέρειας. Στην «ηλεκτρονική δημοκρατία» του Διαδικτύου υπάρχει θέση για όλους. Από το υπουργείο Εξωτερικών και τις εφημερίδες ως τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες, η Ελλάδα έχει εξορμήσει στο Internet και είναι προσβάσιμη με το πάτημα ενός κουμπιού στα τερματικά όλου του κόσμου. Βεβαίως, οι ελληνικές «ηλεκτρονικές σελίδες» έχουν συχνά και αγγλόφωνες εκδοχές. Ακόμη περισσότερο: οι ελληνικές γραμματοσειρές δεν είναι πάντα διαθέσιμες. Είναι μια πραγματικότητα γνώριμη σε όσους χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Προκειμένου να είναι βέβαιος κανείς ότι το e-mail που αποστέλλει θα είναι αναγνώσιμο, είναι υποχρεωμένος να προσφύγει σε λατινικούς χαρακτήρες. Οπότε οι επιλογές είναι δύο: είτε θα πρέπει να το διατυπώσει απευθείας στα αγγλικά είτε να καταφύγει στα Greeklish: «Sou grafw, mou grafeis». Πρόκειται για λύση όχι ιδιαιτέρως καλαίσθητη αλλά, εν πάση περιπτώσει, χρηστική.
Εν τούτοις, το μέλλον υπόσχεται πολύ περισσότερα. Η απομόνωση των λεγομένων «μικρών» γλωσσών, ανάμεσά τους και της ελληνικής, ενδέχεται να πάψει να υφίσταται στον κυβερνοχώρο. Τα εργαλεία αναζήτησης νέας γενιάς, όπως ο «Language Identifier» της Novell, έχουν την ευχέρεια να εργάζονται σε περισσότερες γλώσσες. Παράδειγμα: πληκτρολογείτε στη θυρίδα αναζήτησης το όνομα της υψιφώνου Μαρίας Κάλλας στα αγγλικά. Ο «Language Identifier» εντοπίζει σχετικά λήμματα, κόμβους ή βάσεις δεδομένων σε δεκαπέντε γλώσσες: δανικά, ολλανδικά, αγγλικά, φινλανδικά, γαλλικά, γερμανικά, ελληνικά, ινδονησιακά, ιταλικά, νορβηγικά, πορτογαλικά, ρωσικά, ισπανικά, σουηδικά και τουρκικά. Το προαναφερθέν εργαλείο, που αναφέρεται ως «ηλεκτρονικός ντετέκτιβ γλωσσών», αρκεί να «διαβάσει» τρεις μόλις λέξεις από ένα κείμενο για να αναγνωρίσει τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο και να εργασθεί σε αυτήν. Αυτονοήτως, η αναζήτηση και η εύρεση πηγών γνώσης αποκτούν εντελώς διαφορετικές διαστάσεις. Αλλά αυτή είναι μόνον η αρχή. Γλωσσολόγοι και προγραμματιστές εργάζονται πυρετωδώς εδώ και τριάντα χρόνια ώστε να βάλουν την πληροφορική στην υπηρεσία της μετάφρασης. Η πρόοδος που έχει σημειωθεί είναι υπολογίσιμη και υπάρχουν ήδη υπηρεσίες, όπως η αμερικανική Gobalink, που παρέχουν αυτοματοποιημένη μετάφραση των «σελίδων» του World Wide Web.
Ασφαλώς, «η ευκρινής θέα δεν πρέπει να συγχέεται με την κοντινή απόσταση». Η αυτόματη ηλεκτρονική απόδοση της μιας γλώσσας στην άλλη είναι «ορατή» ως προοπτική, όχι όμως και διαθέσιμη προς το παρόν. Το «ζώο της γλώσσας», κατά την έκφραση ενός βρετανού εκδότη, δεν θα δαμαστεί εύκολα από την πληροφορική. Οταν θέλουν να διασκεδάσουν και να χαλαρώσουν λίγο, προγραμματιστές και γλωσσολόγοι εισάγουν στους ηλεκτρονικούς Φρανκενστάιν της μετάφρασης τις πρώτες παραγράφους αριστουργημάτων της κλασικής λογοτεχνίας. Τα αποτελέσματα είναι συνήθως κωμικά: άλλο η πρακτική γλώσσα των οικονομικών συναλλαγών, άλλο η περίπλοκη έκφραση του «Οδυσσέα» του Τζέιμς Τζόις ηλεκτρονική μετάφραση του οποίου παρουσίαζαν σε σχετικό δημοσίευμά τους οι «Financial Times».
Συμπερασματικά, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι ο κυβερνοχώρος ενισχύει μεν δραματικά την παγκόσμια κυριαρχία της αγγλικής, ιδίως απέναντι σε γλώσσες που εννοούν να την ανταγωνίζονται, όπως η ισπανική και η γαλλική· σε «μικρότερες» όμως γλώσσες, όπως η ελληνική, παρέχει μοναδικές ευκαιρίες και αποτελεί πρόκληση με κυριότερο δέλεαρ την έξοδο από την απομόνωση και την εξόρμηση στον χαώδη ωκεανό της παγκόσμιας κοινωνίας της πληροφορίας.
Ο Δημήτρης Μητρόπουλος είναι συντάκτης του "Βήματος"
