Η συνταγή της βίας

Οι Έλληνες κάθε ηλικίας παθιάζονται με το ποδόσφαιρο, λειτουργούν μέσα από αυτό και ένας βασικός προσδιορισμός της ανδρικής ταυτότητας προέρχεται από την απάντηση στο «τι ομάδα είσαι;».





Ποιοι λόγοι χαρακτηρίζουν αυτή την καθαρά ανδρική συμπεριφορά;


Οι άνδρες έχουν χαρακτηριστικές τάσεις ομαδοποίησης, ήδη από τα προϊστορικά κυνήγια, που δεν συναντιέται στις γυναίκες. Για τη σύλληψη ενός μεγαλόσωμου θηράματος χρειαζόταν η συνεργασία πολλών ανδρών, ενώ για τη συλλογή καρπών ήταν καλύτερη η ατομική εργασία κάθε γυναίκας, αφού η παρουσία πολλών θα εξαντλούσε τα αποθέματα. Ετσι, από νωρίς οι άνδρες έμαθαν να λειτουργούν συλλογικά και να κινούνται «κοπαδιαστά» και σε όλη την ανθρώπινη ιστορία επιδεικνύουν τάσεις ομαδοποίησης, δημιουργίας φατριών, πολιτικών κομμάτων και παθιάσματος με ζήλο για κάτι.






Οι άνδρες χαρακτηρίζονται από την ανάγκη να λατρεύουν, να θεοποιούν κάτι έξω από αυτούς, όπως το ποδόσφαιρο. Το μέγεθος του παθιάσματος με το ποδόσφαιρο παίρνει θρησκευτικές διαστάσεις, όπως φαίνεται από δημοφιλείς προσφωνήσεις, με το όνομα της ομάδας να ακολουθείται από τον προσδιορισμό «Θεός». Αλλά και τα «τροπάρια» ή οι ύμνοι της κάθε ομάδας, η ομαδική «ψαλμωδία» στα γήπεδα, παραπέμπουν σε θρησκευτικό ζήλο. Ο φίλαθλος συμπάσχει με την ομάδα του, ζει το κάθε λεπτό του παιχνιδιού σαν να υποφέρει ο ίδιος, συχνά με σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμίες, και νιώθει ενωμένος με τον άγνωστο διπλανό του στις κερκίδες, όταν πανηγυρίζουν γκολ. Η απειλή της βίας στο γήπεδο πλανιέται πάνω από τα κεφάλια των φιλάθλων.






Γιατί συμβαίνει αυτό; Ειδικά όταν η πλειονότητα των φιλάθλων πηγαίνει στο γήπεδο για το θέαμα και όχι για να προβεί σε βιαιοπραγίες; Ιδού η συνταγή της βίας στα γήπεδα






1. Ξεκινάμε με μερικά υπερεπιθετικά άτομα.

Ο δρ Bassili, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, διαβεβαιώνει ότι οι βιαιοπραγίες στα γήπεδα δεν είναι ποτέ αυθόρμητες, εξαιτίας της αυτοεπιλογής κάποιων θεατών με βίαιες τάσεις. Ο ποδοσφαιρικός αγώνας προσελκύει άτομα που πηγαίνουν για να εκδηλωθούν βίαια, αν βρουν την παραμικρή ευκαιρία. Πρόκειται για νέα άτομα, με τάσεις φυσικής βίας, θυμό, παρορμητισμό, ανύπανδρα, που ζουν περιθωριακά, υποαπασχολούνται και έχουν κοινωνικοπαθολογικές τάσεις.






2. Προσθέτουμε τα σημάδια της βίας.




Ένας φίλαθλος θα γίνει επιθετικός και βίαιος αν:



* συμμετείχε σε καβγά εκτός γηπέδου και


* πήγε στο γήπεδο για να δει παίκτες και φιλάθλους να συμπλέκονται.



3. Προσθέτουμε το πλήθος.



Οι φίλαθλοι συνήθως εμπλέκονται σε καβγά αν πάνε στον αγώνα με φίλους. Σημαντική είναι η δυναμική του πλήθους, που συντελεί στην απώλεια της ατομικής ταυτότητας και στην ενσωμάτωση του ατόμου στον συλλογικό ψυχισμό. Το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του ατόμου ότι είναι λιγότερο υπεύθυνο αν προβεί σε ενέργειες ως μέρος μιας μεγαλύτερης ομάδας, ενώ θα ένιωθε υπεύθυνο για την ίδια πράξη αν την είχε κάνει ατομικά. Η βασική υπόθεση του ατόμου είναι ότι δεν θα συλληφθεί και δεν θα τιμωρηθεί μεμονωμένα. Οι συνέπειες του φαινομένου πολλαπλασιάζονται από το «κυμάτισμα της φανέλας», την ομαδική ταυτότητα που παίρνουν οι φίλαθλοι υποστηρίζοντας τα χρώματα της φανέλας της ομάδας τους. Ο άνθρωπος νιώθει αήττητος όταν περιστοιχίζεται από μεγάλο αριθμό ατόμων με την ίδια ταυτότητα.






4. Προσθέτουμε ερεθίσματα και καταλύτες.



Αν και η βία στα γήπεδα ξεκινάει από ένα μικρό γεγονός, οι φλόγες της βίας κυριολεκτικά και μεταφορικά συνδαυλίζονται από τη χρήση του αλκοόλ, την ομαδική παράνοια και την ομαδική «κολλητικότητα». Το αλκοόλ επηρεάζει την ικανότητα του χρήστη να αντιλαμβάνεται και να κρίνει σωστά και μεταφράζεται σε παράνοια. Οι χούλιγκανς έχουν προδιάθεση να βλέπουν απειλητικές τάσεις εκεί που άλλοι δεν τις διακρίνουν, όπως σε βλέμματα, σχόλια και στη γλώσσα του σώματος των διπλανών τους, πράγμα που αποτελεί το υπόβαθρο για βιαιοπραγίες. Μόλις αρχίσουν οι βιαιοπραγίες, η «κολλητικότητά» τους επηρεάζει το πλήθος. Εξαιτίας της εγγύτητας, η συμπεριφορά του ενός επηρεάζει άμεσα τον διπλανό του, αυτός τη μιμείται και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η βίαιη συμπεριφορά εξαπλώνεται σαν ιός, επιταχύνοντας την αποκορύφωση των βιαιοπραγιών. Ενα πολύ μικρό επεισόδιο μπορεί να επιφέρει θεαματικά αποτελέσματα, σε σχέση με το τι θα γινόταν στην κανονική ζωή, γιατί οι άνθρωποι δεν φέρονται κανονικά.






5. Βία; Οχι, ευχαριστώ!




Δεν υπάρχουν φαινόμενα βίας ανάμεσα σε αθλητές και ομάδες, μόνο ανάμεσα σε φιλάθλους αντίπαλων ομάδων. Δεν είναι καθαυτό το άθλημα που προκαλεί βία, αλλά οι θεατές που παρερμηνεύουν κοινωνικά σημάδια και μιμούνται βίαιες συμπεριφορές. Το ποδόσφαιρο έχει χαρακτηριστικά όπως η μεγάλη ένταση των στιγμών του γκολ (πολύ λιγότερες από αυτές του σκοραρίσματος στο μπάσκετ) και η φυσική επαφή των παικτών που συντελούν στην πρόκληση βίας. Η βία στα γήπεδα αποτελεί κυρίως τιμωρία των αντιπάλων παρά κάθαρση των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτή.






*Η Λίζα Βάρβογλη είναι ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια.