Ανθρωποι και λύκοι...

Της ΕΛΙΖΑΜΠΕΤΤΑΣ ΚΑΖΑΛΟΤΤΙ

 

 

Homo homini lupus (λύκος ο άνθρωπος για τον άνθρωπο)... Το αρχαίο αυτό ρητό, που αποδίδεται στον Λατίνο κωμωδιογράφο Πλαύτο, ανασύρθηκε συνειρμικά από τις μαθητικές μας μνήμες, με αφορμή τις εικόνες φρίκης που τις προηγούμενες ημέρες εισέβαλαν στη ζωή μας και στοίχειωσαν την καθημερινότητά μας. 

Το γυμνό και βεβηλωμένο σώμα του Λίβυου δικτάτορα εκτεθειμένο σε ένα ψυγείο κρεάτων, σύμβολο μιας ανατροπής αλλά και συνάμα μιας συνέχειας και, πίσω στα δικά μας, οι εικόνες βίας μιας εμφύλιας σύρραξης ανάμεσα στις λεγόμενες δυνάμεις της ανατροπής και της προόδου, που κόστισε τη ζωή σ' ένα συνάνθρωπο, δικαίωσαν ακόμη μια φορά το ρητό, που περιγράφει μια πικρή αλήθεια για την ανθρώπινη φύση.
Τη θεωρία αυτή, που αιτιολογεί τη ροπή του ανθρώπου προς τη βία, την εξέλιξε ο Αγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς, προκαλώντας συζητήσεις και αντιδράσεις το 16ο αιώνα και θέτοντας τη βάση για μελλοντικούς στοχασμούς. Σύμφωνα με τον Χομπς, σε μια κατάσταση όπου επικρατεί σύγχυση και ανομία, ο κάθε άνθρωπος -παρακινούμενος από τα πιο βαθιά του ένστικτα- προσπαθεί να βλάψει τον άλλον και να αφανίσει οποιονδήποτε αποτελεί εμπόδιο στις επιδιώξεις του. Με αποτέλεσμα, καθένας να βλέπει τον πλαϊνό του ως εχθρό. Αυτό συνεπάγεται, ο άνθρωπος στη «φυσική» του κατάσταση να βρίσκεται σε συνεχή διαμάχη με τον εαυτό του και τους άλλους και να κυριεύεται συνεχώς από μια πολεμική διάθεση που δεν διακρίνει το δίκαιο από το άδικο (που μόνον οι νόμοι μπορούν να προσδιορίσουν και να διαχωρίσουν).
Σύμφωνα δηλαδή με τον Χομπς, η φύση τού ανθρώπου είναι κατά βάθος εγωιστική και οι πράξεις του οδηγούνται αποκλειστικά από το ένστικτο της επιβίωσης και από την επιθυμία του να επιβληθεί στους άλλους ανθρώπους. Οι θεωρίες του Αγγλου φιλοσόφου σφραγίζονται από την Ιστορία, που μας διδάσκει ότι το τίμημα των επαναστάσεων και των ανατροπών είναι αναπόφευκτα ένα λουτρό αίματος.
Εξηγούν ωστόσο -χωρίς βεβαίως αυτό να σημαίνει και ότι δικαιολογούν- το κύμα βίας που έχει εισχωρήσει τελευταία στις δυτικές κοινωνίες ακόμη και σε χώρους που παραδοσιακά ευαγγελίζονται την αλληλεγγύη και αγωνίζονται για την κοινωνική δικαιοσύνη. Καθώς, σε συγκυρίες όπου τα πάντα κλονίζονται, όπου καταργούνται οι έννοιες του δικαίου και του αδίκου ενώ οι αρχές του κράτους δικαίου υποκύπτουν στην πίεση των συμφερόντων και των αγορών, ο άνθρωπος επιστρέφει στην αρχική του φύση.
Και δεν χωρά αμφιβολία το γεγονός ότι η Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη, βρίσκεται σήμερα σε μια παρόμοια συγκυρία. Και το κλίμα φόβου, αβεβαιότητας και ανασφάλειας που καλλιεργείται από τις εγχώριες και διεθνείς εξουσίες δεν μπορεί, αν ακολουθήσουμε τις θεωρίες του Χομπς, παρά να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα βίας.
Ετσι, μόνο με μια επιστροφή στις αρχές του κράτους δικαίου και της αλληλεγγύης, που κατά τον Αγγλο φιλόσοφο αποτελούν το μόνο αντίδοτο στο φόβο, υπάρχουν ελπίδες να αποτρέψει το χειρότερο, τον πολλαπλασιασμό δηλαδή βίαιων ξεσπασμάτων ανθρώπων που έχασαν την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία και τις αρχές της. Σε αυτή την περίπτωση, τεράστια θα είναι η ευθύνη εκείνων που κατόρθωσαν να ξυπνήσουν τα πιο σκοτεινά ένστικτα των συνανθρώπων τους και να τους μετατρέψουν ακόμη μια φορά σε λύκους...
Πηγή: Εφημερίδα Ελευθεροτυπία