«Η ιστορική μνήμη, γράφει ο Δ. Γληνός, είναι καθολικό φαινόμενο στην ανθρώπινη κοινωνία από τις πιο πρωτόγονες μορφές της, που γνωρίζουμε, ως σήμερα. Σ' όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες με τρόπους πολλούς και διάφορους τα περασμένα ζούνε μέσα στα τωρινά και το σήμερα παίρνει τη ζωή από το χτες. Η βίωση αυτή η ιστορική μπορεί να ξεχωριστεί σε δυο μορφές, σ' επιβίωση και σε αναβίωση.
Η επιβίωση που μπορούμε να την
ονομάσουμε και άμεσην ιστορική μνήμη, είναι η καθολικότερη μορφή, όπου ζει το
χτες μέσα στο σήμερα. Αυτή έχει καθαρόν οργανικό χαρακτήρα μέσα σ' όλες τις
ανθρώπινες κοινωνίες και μπορεί να πει κανείς, πως είναι από την ψυχική και
πνευματική άποψη η "κατεξοχήν" κοινωνιοπλαστική δύναμη. Χωρίς αυτή
κοινωνίες ανθρώπινες δε θα είχανε δημιουργηθεί. Η γλώσσα, ο θρύλος, η παράδοση,
το έθιμο, το δίκαιο, η λαϊκή σοφία, η τέχνη, η λατρεία των προγόνων και
γενικότερα η θρησκεία, έχουνε γι' απαραίτητη δημιουργική προϋπόθεση την
επιβίωση του χτεσινού μέσα στο σημερινό και την εξιδανίκεψή του, την ύψωσή του
σ' επιταγή και κανόνα.
Η αναβίωση από την άλλη μεριά
είναι η έμμεση μορφή της ιστορικής μνήμης, η συνειδητή στροφή στα περασμένα, το
συνειδητό ξαναζωντάνεμα, που γίνεται πάλι με αφετηρία να εξιδανικέψουμε το
παλιό με σκοπό να το υψώσουμε σε κανόνα ζωής. "Παρά των προγεγενημένων
μανθάνετε∙ αύτη γάρ άριστη διδασκαλία". "Πάλαι γάρ τα καλά τοις
άνθρώποις εξεύρηται, εξ ων μανθάνειν δει". Η επιβίωση δεν είναι συνειδητή.
Είναι άμεση μετάγγιση των μορφών της ζωής από ψυχή σε ψυχή, από στόμα σε στόμα,
από πατέρα σε παιδί, από γενιά σε γενιά.
Η αναβίωση είναι συνειδητή.
Στρέφεται σε στοιχεία που ο καιρός τα ξεμάκρυνε από την άμεση ιστορική μνήμη».
Αθ. Κιτσάκης, Τα δοκίμια του Λυκείου
, εκδ. Πρωτοπορία, Αθήνα, 1990
