«Δεκανίκι» η ψυχολογία

ΤηςΦωτεινής Τσαλίκογλου ftsalic@panteion.gr

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: 16 Απριλίου 2009

Πηγή: Εφημαρίδα Τα Νέα

«Ένας ψυχολόγος σε κάθε σχολείο», υποσχέθηκε μόλις χθες ο υπουργός Παιδείας. Δεν λέω, η είδηση είναι χαρμόσυνη ιδίως για τους εκατοντάδες υποψήφιους άνεργους φοιτητές ψυχολογίας που θα βρουν ή θα ελπίσουν (πράγμα εξ ίσου σημαντικό) ότι θα βρουν εργασία...



Είναι όμως η ψυχολογία πανάκεια; Είναι στο ύψος (ή στο βάθος) τέτοιων μαζικών και ανοριοθέτητων προσδοκιών; Γιατί αίφνης οι ιθύνοντες προσβλέπουν σε αυτήν για την αντιμετώπιση κάθε λογής καυτών ζητημάτων όπως π.χ. η πάταξη της εγκληματικότητας, η εξασφάλιση της ψυχικής υγείας των αστυνομικών, η εύρυθμη λειτουργία των σχολείων; Με άλλα λόγια τι σχέση έχει η επιστήμη της ψυχολογίας με αυτό που βλέπουμε να πλασάρεται ως ψυχολογία; Κι επειδή το κάθε τι δεν είναι άμοιρο του χρονικού πλαισίου μέσα στο οποίο κάνει την εμφάνισή του, διερωτώμαι αν σε μια τέτοια συγκυρία, η ψυχολογία δεν επιδιώκεται να είναι ένα ακόμη δεκανίκι, ένα ερζάτς, χλωμό υποκατάστατο στη θέση πραγμάτων που λείπουν απελπιστικά σήμερα από τον τόπο μας.



Τι να σου κάνει π.χ. ο ψυχολόγος για την υποβαθμισμένη παιδεία; Τις υποβαθμισμένες κτιριακές εγκαταστάσεις; Την εργαλειοποίηση της γνώσης, την καταβρόχθιση του σχολείου από το φροντιστήριο, τι αλήθεια να σου κάνει; Πώς να αντιταχθεί στην εξουθενωτική φετιχοποίηση του βαθμού, στην αποστειρωμένη γνώση, στην πλήξη, τι να σου κάνει για να αντιταχθεί στη μεταφορά της κοινωνικής βίας μέσα στο σχολείο; Στις υπο-κουλτούρες και αντι-κουλτούρες που συναντώνται μέσα στη σχολική τάξη;



Θα μου πείτε πως ένας ψυχολόγος που πασχίζει για το καλό του ατόμου και των σχέσεών του είναι πάντα ένα καλό και αγαθό πράγμα, και πως εν πάση περιπτώσει από κάπου πρέπει να ξεκινήσει κανείς το όραμα της αναμόρφωσης. Όμως αυτό το Κάπου το προσφέρει πράγματι η ψυχολογία; Και μάλιστα σε μια τέτοια συγκυρία; Μια συγκυρία που ορίζεται από τον φόβο (βλέπε τρόμο) του εγκλήματος και της διασάλευσης της δημόσιας τάξης; Από τον ηθικό πανικό και το αίσθημα μιας συνεχώς εντεινόμενης ανασφάλειας εν μέσω μιας γενικευμένης κρίσης; Όταν γύρω μας αλαλάζει η βία αλλά και ο άναρθρος περί βίας λόγος, και όταν από παντού μας κυκλώνουν «όχι οι “επικίνδυνοι”» νέοι αλλά οι επικίνδυνοι αναλυτές των νέων. Όλοι αυτοί που ως αποτυχημένοι Πουαρό βλέπουν και αναζητούν παντού τα σημάδια μιας «εγκληματικής» ή ψυχικά άρρωστης προσωπικότητας, όλοι αυτοί δηλαδή που εγγυώνται το πέρασμα από μιαν αστυνομοκρατούμενη σε μια ψυχιατρικοποιημένη κοινωνία, το πέρασμα, με άλλα λόγια, από τους ελεγκτές της νομιμότητας, στους ελεγκτές της φυσιολογικότητας.



Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο φοβούμαι πως η ψυχολογία κινδυνεύει να λειτουργήσει μέσα από αυτό που δεν είναι. Θα σταθώ σε δυο εκδοχές του κακού εαυτού της ψυχολογίας που θεωρώ ότι θα είναι χρήσιμες για τους οπαδούς του παν-ψυχολογισμού σήμερα.



Πρώτη εκδοχή:Ψυχολογιοποίηση. Αναγωγή κοινωνικών συγκρούσεων σε ενδοατομικά προβλήματα. Π.χ. άνεργος είναι ένα άτομο με «αδύναμο εγώ», μετανάστης είναι ένας «δυσπροσάρμοστος» κ.λπ. κ.λπ. Δεύτερη εκδοχή.



Η ψυχολογία ως τεχνολογία της συμπεριφοράς. Κυρίαρχη είναι εδώ η αντίληψη ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δύναται με κατάλληλους χειρισμούς να τροποποιηθεί (προς όφελος εννοείται πάντα της εξουσίας).



Μια κανονιστική αντίληψη του ανθρώπου καιροφυλακτεί πίσω από μια τέτοια «κίβδηλη» ψυχολογία που συρρικνώνεται σε μια στρατηγική συμμόρφωσης προς την εκάστοτε εξουσία με απώτερο σκοπό την αντίσταση στην αλλαγή.



Κι όμως η ψυχολογία δεν είναι αυτό.


Η ψυχολογία έχει τη δυνατότητα να μην είναι αυτό. Την ονόμασαν «ελπίδα κάθε επιστήμης» «Μόνο το σύνολο της αγρύπνιας μας» λέει ο Σιοράν «μας διαφοροποιεί από τα κτήνη και τους ομοίους μας». Η ψυχολογία έχει τη δυνατότητα «όταν ξεφεύγει από τις ιδεολογικές αγκυλώσεις να είναι από τη μεριά της αγρύπνιας προσφέροντας μια πολύτιμη γνώση. Γνώση του ανθρώπου που συλλογίζεται, που θυμάται, που μαθαίνει, που φοβάται, που τρελαίνεται, που επιθυμεί, του ανθρώπου που σε πείσμα όλων των καιρών, σε πείσμα όλων των εποχών εξακολουθεί να ονειρεύεται και να σχεδιάζει μιαν άλλη καλύτερη μέρα.



Δεν αξίζει μια τέτοια ψυχολογία να μη θυσιαστεί στον βωμό πρόσκαιρων και σπασμωδικών και μίζερων και κοντόφθαλμων αξιοποιήσεων;


HΦωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΑΚΕΙΑ



Η ψυχολογία δεν είναι πανάκεια για να θυσιαστεί στον βωμό πρόσκαιρων και σπασμωδικών και μίζερων και κοντόφθαλμων αξιοποιήσεων