Αποσπάσματα από το βιβλίο της Β΄Λυκείου "Πολιτική και Δίκαιο"
Πρόλογος
Στην Πολιτεία του Πλάτωνα (359 b – 360 d), αναφέρεται η
ιστορία ενός βοσκού, του Γύγη, που η τύχη το έφερε να βρει ένα μαγικό
δαχτυλίδι˙ όποιος το φορούσε κι έστριβε την πέτρα του γινόταν αόρατος. Μόλις ο
Γύγης συνειδητοποίησε την ιδιότητα του δαχτυλιδιού, το φόρεσε, έγινε αόρατος κι
έφτασε στο παλάτι του βασιλιά του, έκλεψε τη βασίλισσα, σκότωσε τον ίδιο και
κατέλαβε τελικά την εξουσία. Τι θα έκανε ο καθένας και η καθεμιά από εμάς, αν
είχε τη δυνατότητα, όπως και ο Γύγης, να αδικήσει χωρίς να γίνεται αντιληπτός,
προκειμένου να αποκτήσει πλούτη, ισχύ και ό,τι άλλο θα επιθυμούσε; Μπορεί με
άλλα λόγια να είναι κάποιος δίκαιος από ελεύθερη επιλογή, χωρίς την απειλή της
επιβολής μιας τιμωρίας; Ο Σωκράτης στο τέλος της Πολιτείας (612 b) καταλήγει
στο συμπέρασμα «…ότι καθ’ εαυτήν η δικαιοσύνη είναι το μεγαλύτερο αγαθό της
ψυχής αυτής καθ’εαυτήν, και ότι η ψυχή πρέπει να πράττη τα δίκαια, είτε κατέχει
το δαχτυλίδι του Γύγη είτε όχι…» (μτφρ. Ιωάννη Γρυπάρη). Με την κατάλληλη
παιδεία, ακόμη και αν έχει κάποιος τη δυνατότητα να αδικήσει, δεν θα το πράξει,
διότι θα γνωρίζει ότι η δικαιοσύνη είναι συνυφασμένη με την αρμονία της
κοινωνικής συμβίωσης, με την ευδαιμονία επομένως των πολιτών…
Η ελευθερία συνεπάγεται ευθύνη.
Ευθύνη προς τον εαυτό μου, ευθύνη
και προς τους άλλους. Είμαι ελεύθερος/-η να κάνω επιλογές, σημαίνει, φέρω
ταυτόχρονα και την απόλυτη ευθύνη για τις επιλογές μου, ακριβώς γιατί είναι επιλογές
δικές μου και κανένας άλλος δεν μου τις επέβαλε. Μπορεί, για παράδειγμα,
κάποιος να επιλέγει για συγκεκριμένους λόγους να μην εργάζεται. Αναλαμβάνει την
ευθύνη για την επιλογή του αυτή, σημαίνει να μην ζητάει από άλλους χρήματα, να
μην ζει παρασιτικά, να μην προβαίνει σε εγκληματικές ενέργειες για να καλύψει
τις βιοτικές του ανάγκες κ.ο.κ. Αν δεν αναλάβει τις ευθύνες που συνεπάγεται η
οποιαδήποτε επιλογή του και τις μεταθέσει σε κάποιον άλλον, τότε παύει να
αυτοκαθορίζεται. Οποιοσδήποτε μπορεί να τον κάνει υποχείριό του, επομένως παύει
να είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος. Άλλωστε, όπως ο ίδιος έχει απαίτηση κανείς να
μη του στερεί την ελευθερία του, κατά τον ίδιο τρόπο και κάποιος άλλος έχει την
απαίτηση, να μην στερείται τη δική του ελευθερία. Η ελευθερία είναι δικαίωμα,
αλλά ταυτόχρονα, ευθύνη και υποχρέωση σεβασμού της ελευθερίας των άλλων.
Συμπερασματικά, η ελευθερία προϋποθέτει ωριμότητα, αυτογνωσία, συνειδητοποίηση
των ευθυνών και των υποχρεώσεων. Πώς εκφράζεται η ελευθερία στην πράξη; Με την
αναγνώριση δικαιωμάτων. ∆ικαίωμα είναι η η δυνατότητα αυτοκαθορισμού, που
αναγνωρίζεται στο άτομο μέσα στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής πολιτείας. Για
παράδειγμα, «έχω το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης» σημαίνει κανείς να μη με
λογοκρίνει, αν θέλω να δημοσιοποιήσω επωνύμως τη γνώμη μου για κάποιο θέμα.
Εννοείται, σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, ότι τη γνώμη μου την εκφράζω
υπεύθυνα και δεν θίγω την τιμή και την υπόληψη κάποιου άλλου.
Πότε θεωρούμε, ότι
είμαστε αληθινά ελεύθεροι; Θα απαντήσετε ίσως, «ελεύθεροι είμαστε, όταν κανένας δεν επεμβαίνει στη
δράση μας, όταν κανένας δεν μας εμποδίζει να εκπληρώνουμε τους στόχους μας».
Αρκεί όμως αυτό; Με άλλα λόγια, αρκεί, για να λέγομαι ελεύθερος άνθρωπος, να
μου αναγνωρίζει το κράτος ένα ελεύθερο πεδίο δράσης, στο οποίο να μπορώ π.χ. να
επιλέγω το επάγγελμα της αρεσκείας μου ή την επιστήμη που μ’ ενδιαφέρει ή να
ασχολούμαι με τον αθλητισμό; Μήπως η ελευθερία μου αυτή στερείται νοήματος, αν
υπάρχει ανεργία και δεν μπορώ να βρω δουλειά, ή αν οι σπουδές είναι
υποβαθμισμένες και οι δημόσιες υποδομές ανεπαρκείς; Με αυτή την έννοια, ακόμα
και οι προσωπικές επιλογές που γίνονται στην ιδιωτική μας ζωή και που
σχετίζονται με την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας, μπορεί να έχουν πολιτική
σημασία και να τίθενται ως αιτήματα προς την εκάστοτε πολιτική εξουσία.
